یادداشتی درباره‌ی ضرورت به رسمیت شناختن حریم خصوصی کودکان!
حریم خصوصی کودک را به رسمیت بشناسید!
هاله سری، وکیل دادگستری
در مورد پدیده‌ی «کودک – سلبریتی» پیش از هرچیز ترجیح می‌دهم در مورد کودکان واژه‌ی سلبریتی را به کار نبرم. چراکه ما عنوان و واژه‌ی سلبریتی را به افرادی اختصاص می‌دهیم به جهت فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، چه فعالیت مثبت چه منفی، مشهور، محبوب و ستاره و در جامعه شناخته می‌شوند و افکار عمومی نسبت به صحبت‌های آن‌ها تاثیرپذیری دارند و بر روی جامعه اثرگذار هستند. این ویژگی‌ها را در کودکان و این اثرگذاری را به این نوع و به این سبک در جامعه نداریم و به همین دلیل من از واژه‌ی سلبریتی برای کودک استفاده نمی‌کنم.
علاوه بر آسیب‌های روانی که این مساله برای کودکان چه در مقطع کودکی که در حال حاضر در آن هستند و چه در آینده برای آن‌ها دارد از بعد حقوقی نیز درباره‌ی نمایش کودک در فضای مجازی و مضرات و پیامدهای حقوقی آن برای کودکان این موضوع قابل بحث و توضیح است. از بعد حقوقی با اولین مساله‌ای که مواجه هستیم نقض حریم خصوصی است؛ چراکه کودک به جهت نداشتن اراده‌ی کافی و کامل برای اعلام رضایت یا عدم رضایت مبنی بر پخش شدن یا نشدن تصاویرش در فضای مجازی، در حقیقت نمی‌تواند رضایت یا عدم رضایت خودش را بیان کند.
برهمین اساس اصل بر این است که کودک دارای حریم خصوصی گسترده‌ای است و طبق آن راضی نیست و رضایت ندارد حریم خصوصی‌اش نقض شود. بنابراین هرگونه انتشار و اشتراک‌گذاری تصاویر کودکان در فضای مجازی به نوعی نقض حریم خصوصی کودک به حساب می‌آید.
در قوانین ما به صورت خاص نمایش کودکان در فضای مجازی جرم‌انگاری نشده، اما نقض حریم خصوصی در پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک که ایران هم به آن پیوسته، ممنوع دانسته و حریم خصوصی کودک به رسمیت شناخته شده است. از همه مهم‌تر طبق ماده‌ی ۱۹ پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک دولت‌ها موظف هستند که کودکان را از هر نوع رفتار و هر نوع بدرفتاری که والدین یا سرپرستان قانونی می‌توانند نسبت به آن‌ها داشته باشند محافظت کنند. برای جلوگیری از هر نوع سوء‌استفاده از کودک دولت‌ها موظف هستند که اقدامات مناسب اجتماعی را انجام دهند که این مسالهی مهمی است.
همچنین در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که مصوب سال ۱۳۸۱ و در حال حاضر قانون لازم‌الاجرا در مورد کودکان است، هرگونه نادیده گرفتن سلامت روانی کودک ممنوع دانسته شده و قابل پیگرد قانونی است. برهمین اساس انتشار تصاویر کودک در فضای مجازی را هم می‌توان نقض حریم خصوصی کودک یا به نوعی نادیده گرفتن سلامت روانی کودک دانست و پیگیری کرد.
از سوی دیگر قانون جرایم رایانه‌ای را داریم که در آن‌جا هم انتشار تصاویر بدون رضایت افراد از طریق سیستم‌های رایانه‌ای که موجب ضرر یا هتک حیثیت شود قابل پیگرد و مجازات دانسته شده است. در لایحه‌ی حمایت از کودکان و نوجوانان نیز مجدد به این مساله پرداخته شده که هر کودکی که در معرض آسیب جسمی، روانی یا اخلاقی و وضعیت مخاطره‌آمیز است احتیاج به مداخله و حمایت قانونی دارد.
از همه مهم‌تر این لایحه به موضوع بهره‌کشی اقتصادی پرداخته و گفته به‌کارگیری غیرقانونی طفل ونوجوان و وارد کردن آن‌ها به کار یا خدمتی که از لحاظ جسمی، روانی اخلاقی و اجتماعی برای او خطرناک باشد قابل مجازات است. این بهره‌کشی اقتصادی به نوعی با موضوع انتشار تصاویر کودکان و و درآمدزایی که خانواده‌ها از این راه دارند هم‌سو است.
اما سیر تصویب قوانین ما گاهی آن‌قدر طولانی می‌شود که موضوعات جدید را در بر نمی‌گیرد. برای مثلا همین لایحه‌ی حمایت از کودکان و نوجوانان که سال ۱۳۹۰ بعد از سه سال توسط مجلس شورای اسلامی اعلام وصول می‌شود و تا امروز یعنی سال ۱۳۹۸ هنوز تصویب نشده است. در نتیجه موضوعات جدیدی مانند نمایش کودکان در فضای مجازی، مسوولیت والدین و درآمد حاصله از این نوع فعالیت‌ها دارای خلاء قانونی باقی مانده و در آینده نیازمند بازنگری مجدد خواهد بود.
در همین راستا مسالهی آموزش به کودکان و والدین از درجه‌ی اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از فضای مجازی به جهت ویژگی سهل‌الوصول بودن امروزه در دسترس همگان است اما آسیب‌هایی که ممکن است داشته باشد قطعا نیازمند آگاهی‌رسانی است.
مطالب مرتبط:
